Освенцимра пулнă салтакăн йывӑр шӑпи

Хушăлкари вӑтам шкулта вӗренекенсем, вырӑс чӗлхипе литературине вӗрентекен Елена Германовна Семенова ертсе пынипе, ҫулленех Пӗтӗм Раҫҫейри "Тахҫанхи сроксӑр" сочиненисен конкурсне хутшӑнаҫҫӗ. Конкурса Аслӑ Отечественнӑй вӑрҫӑра асап курнисем ҫинчен историлле астăвăма упраса хӑварас тӗллевпе ирттереҫҫӗ. Асӑннӑ конкурсӑн муниципалитет тапхӑрӗн ҫӗнтерӳҫи 11-мĕш класра вӗренекен Антон Григорьев пулнă, вӑл хӑйӗн сочиненийӗнче хӑйӗн аслашшӗн пиччӗшӗ ҫинчен каласа панă.

Фашистла Германие Ҫӗнтернӗренпе 78-мӗш ҫул ҫитет. Эпир Тӑван çӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин паттӑрӗсене, ҫӗнтерӳҫӗсем пулса таврӑннӑ тата ҫапӑҫу хирӗсенче вилнӗ геройсене чыслӑпӑр. Анчах геройсен ячӗсене пурне те ӗмӗр-ӗмӗрех, хисеплеҫҫӗ, чыслаççĕ. Алла хӗҫпӑшал тытса пурне те тӑшмана хирӗҫ кӗрешме  "телей" пÿрмен. Такамӑн тыткӑна лекме, концлагерьсен асапне тӳсме пӳрнӗ. Ҫавӑн пеккисенчен пӗри манӑн асаттен шӑллӗ Иван Егорович пулнă, ун ҫинчен эпир нумай пулмасть пӗлтӗмӗр. Нумай вӑхӑт хушши вӑл "хыпарсӑр ҫухалнӑ" тесе шутланӑ, вал тыткӑна лекнӗ иккен. "Хыпарсӑр ҫухалнӑ тепĕр салтакӑн" шӑпи паллӑ пулнă. Хурлӑхлӑ шӑпа…

1941 ҫулта Иван Тӑван çӗршыва хӳтӗлеме чи малтан кайнӑ. Ун чухне вӑл 22 ҫулта ҫеҫ пулнӑ. Хӑйсен тӑван ҫынни мӗнле çапăçнине, мӗншӗн ҫыру ҫырманнине ҫемье нумай вӑхӑт хушши пӗлмен. Анчах ҫырусем ҫитмеҫҫӗ, ҫырма май ҫук, тесе шаннă. Вӑрҫӑ пӗтсен тин тӑванӗсем Иван Егорович 1941 ҫулхи август уйӑхӗнче тыткӑна лекнине пӗлнĕ.

Тӗрлӗ ҫӑлкуҫсенче тӗрлӗ вилӗм кунне параҫҫӗ, анчах тыткӑна лекнӗ ҫыннӑн карточкине ӗненес пулсан, Иван Егорович 1941 ҫулхи ноябрӗн 6-мӗшӗнче чи паллӑ та чи хӑрушӑ концентрациллӗ лагерьте, е ӑна "вилӗм фабрикинче" - 23 ҫулта Освенцима лексе вилнӗ.

Иван Егоровичӑн хурлӑхлӑ шӑпипе интересленсе, эпӗ ҫапла ыйтрӑм: тыткӑна лекнисем лагерьте мӗнле пурӑннă, вӗсене мӗнле тыткаланă, вĕсем мӗнле ӗҫ тунă, вӑйпитти ҫамрӑк арҫын 11 кунтан лагерьте мӗншӗн вилнӗ? Тыткӑна лекнисен, ҫар историкӗсен асаилӗвӗсене вуланӑ май, эпӗ фашистсен тыткӑна лекнисене тискеррӗн асаплантарни ҫинчен нумай пӗлтӗм. Тӗрлӗ хак панӑ тӑрӑх, гитлеровецсем ку лагерьте тӑватӑ миллион ытла ҫынна пӗтернӗ. Кӑшт айӑпа кӗнӗшӗн е ӗҫ нормине тултарманшӑн ҫынсене пушӑпа е хурҫӑ шнурсемпе вилес пек хӗненĕ. Тыткӑнрисенчен нумайӑшӗ асаплантарнине тӳсеймесӗр хӑйсене хӑйсем вӗлернĕ. Тыткăнрисене брюкваран пӗҫернӗ яшка тата тӗрлӗ хутӑштарса пӗҫернӗ ҫӑкӑр ҫитернĕ. Ӗҫлеме пултарайман арҫынсене, ачасене, хӗрарӑмсене, стариксене лагерьтен инҫех те мар ларакан пысӑк кӑмакасенче тӳрех ҫунтарса янӑ. Иван Егорович мӗншӗн вилнине эпир тавҫӑрса ҫеҫ илме пултаратпӑр. Нимӗҫсем хӑйсен ӗҫӗсем ҫинчен ҫырнӑ нумайӑшне, тыткӑна лекнисене асаплантарса вӗлернӗскерсене, диагноз - чӗре ҫурӑлни. Мӗнрен ҫурӑлса кайма пултарать ҫамрӑк ҫыннӑн чӗри, асаппа ыратусӑр пуҫне?! Ҫав телейсӗр ҫынсен вырӑнӗнче пулма хӑрушӑ. Ҫакӑн пек шӑпа манӑн аттепе пӗр сыпӑкри асаттене хатӗрлесе хунӑ.

Тӑван Ҫӗршыва хӳтӗлекен кашни ҫын мар, Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине хутшӑннӑ хисеплӗ ята е, калӑпӑр, тивӗҫлӗ пулма пултарайман. Нумайӑшӗ, Иван Егорович пек, "хыпарсӑр ҫухалнӑ", урӑхла каласан, ӗмӗрлӗхех чыссӑр, мухтавсӑр, хисепсӗр ҫухалнӑ ҫынсем шутланнӑ. Вуншар пин салтак чуралӑхра, хӑрушă та тискер асапсенче, çын тÿсейми условисенче вилнӗ. Анчах вӗсенчен кашниех, паллах, ӑна хӑйсен йӑхӗсем ҫеҫ мар, пӗтӗм наци те асра тытмалла, хисеплемелле, чысламалла. Вӗсем Тӑван Ҫӗршыва хӳтӗлеме чи малтан тӑнă. Тыткӑнри тӗрме ҫыннин шӑпи вӗсен айӑпӗ мар. Анчах пирӗн, вӗсен ӑрӑвне  тăсакансен, хӑйсен пурнӑҫне пирӗн пуласлӑх ячӗпе панӑ кашнин ятне пӗлмелле. Эпир сана пӗлетпӗр, астӑватпӑр, хаклӑ герой - Иван Егорович! Санӑн паттӑрлӑху ĕмĕр манăнмасть!

Сӑнӳкерчӗкӗ: Григорьевсен ҫемье архивӗнчен.