Чикӗри служба пиҫӗхнӗ

Пăслăкри чикӗ хӗрринчи ҫарсен ветеранӗ Исаак Александрович Павлов Совет ҫарӗнче (1973-1975 ҫç.) Тянь-Шань тӑвӗсем ҫинче ту стрелокӗ-альпинист пулса служит тунă.
Паян чикӗри ҫарсенче ҫӗршывӑн пысӑк чиккисенче ҫар службин служащийӗсем тӗрӗс-тӗкел тăнăран арканма пултараймаҫҫӗ. Унччен ҫак хисеплӗ те питӗ яваплӑ ҫар тивӗҫне сроклӑ служба салтакĕсем пурнӑҫланӑ. Пограничниксен элита ҫарне салтаксене суйласа илесси яланах ҫирӗп пулнӑ. Патшалăх хӑрушсӑрлӑх Комитечӗн сотрудникӗсемпе (КГБ) килӗшнӗ тӑрӑх, кунта лайӑх тӗрӗсленӗ, ҫирӗп те сывлӑхлӑ, чи ҫирӗп те хӑюллӑ каччӑсене илнӗ. Ҫавӑнпа та ССР союзӗн чикки яланах сыхă та хупă пулнӑ.
— Эпӗ пограничникра службӑра пулнӑранпа ҫур ӗмӗр иртрӗ, анчах ҫав ҫулсенчи ӗҫсем ман асӑмра яланлӑха юлчӗҫ, - каласа парать ӗҫ ветеранӗ, пограничниксен тӗреклӗ кӗлеткиллĕ Исаак Александрович. Ҫемье архивӗнчен вӑл хӑйӗн ҫар билетне, мобилизаци листне тата госпитальтен ҫарта службӑра тӑнӑ чухне аманнӑ çар суранӗ ҫинчен медицина справкине, "Совет çарӗн отличникӗ" кӑкӑр палли тата "50 ҫул ВО" медальне, ҫавӑн пекех ҫемье фотографийӗсене туртса кӑларать. — Эпӗ Александр Васильевичпа Татьяна Дмитриевна Павловсен нумай ачаллӑ пысӑк ҫемйинче ӳснӗ, унта ултӑ ывӑл пулнӑ. Шкултан вӗренсе тухнӑ хыҫҫӑн Магнитогорскри профтехучилищине вӗренме кӗтӗм те, виҫҫӗмӗш разрядри столяр-платник дипломне илсе, питĕ лайăх вӗренсе тухрӑм. Пӗр ҫул стройкӑра ӗҫлерӗм. Ҫав вӑхӑтра спортпа пикенсе туслашнӑ: йывӑр та ҫӑмӑл атлетикӑпа, бокспа. Виҫӗ енчен пӑхсан, унӑн иккӗмӗш разряд пулнӑ. Шӑпах ҫак вӑхӑтра ҫарта службӑра тӑма вӑхӑт ҫитрӗ те ӗнтӗ. ДОСААФ линийӗ тӑрӑх Магнитогорск военкомачӗ урлӑ мана Кӑркӑс ССР союзне, Фрунзе хулине, ту стрелокĕ-альпинист пулма вӗренме ячӗҫ. Эпир Магнитогорск, Челябинск тата Златоустран 300 ҫынна яхӑн пултăмăр. Анчах часах ҫуррине ытла хӑварчӗҫ, мӗншӗн тесен пурте ҫӳлте тытӑнса тӑраймарӗҫ: тусем ҫинче сивӗ те вӑйлӑ авӑрланӑ сывлӑш. Кислород ҫитменнипе нумайӑшӗн сӑмсипе хӑлхисенчен юн юхатчĕ. Инструкторсем пире ҫав тери нумай хăвалатчĕç, эпир, эрешменсем пек, чӑнкӑ чулсем тӑрӑх упаленсе хӑпарма, чул хушӑкӗсемпе шеп çÿреме пултараттăмӑр. Вӗренӳ хыҫҫӑн мана пӗр уйӑх канма пачӗҫ, Магнитогорск военкомачӗ урлӑ 1973 ҫулхи ноябрь уйӑхӗнче чикӗри ҫарсене чӗнчӗҫ. Тянь-Шань тӑвӗсем ҫинчи чи кӑткӑс участока, чикӗ хӗрринчи Округа, Китай чиккине лекрӗм. Пушкӑрт погранзаставинче эпир иккӗн: эпӗ тата Евгений Соколов Уфаран пултăмăр. Мана кунта новобранецсен пысӑках мар ушкӑнӗпе уйӑх ҫурӑ стрелока тата радио-минера подрыв ӗҫӗпе вӗрентрӗҫ.
Хӑйпе калаҫакан ҫын каланӑ тӑрӑх, çак ҫулсенче ССР Союзĕпе Китай хушшинче кӑткӑс политика ҫыхӑнӑвĕсем пулнӑ. Китай енчен тусемпе ту хушӑкӗсенче чикӗ пӑсӑлнӑ. Провокацисем яланах пысӑк сурӑхсемпе ту якӗсен кӗтӗвӗсен чикки урлӑ каҫнӑ. Вӗсене китаецсем, выльӑхсемпе хутӑшса кайса, хурал зонине витӗр тухма ятарласа хӑваланӑ. Кӗтӳсене каялла хӑваласа ямалла пулнӑ, анчах китаецсем час-часах ҫулсене минӑланӑ. Пӗррехинче чикӗри дозор ҫакӑн пек мина ҫине пырса тӑрӑннӑ та. Рядовой Павловӑн икӗ юлташӗ вилнӗ, вӑл виҫӗ ҫӗртен ураран аманнӑ.
— Ҫар хыҫҫӑн колхозра ӗҫлеме пуҫларӑм, водитель пулма вӗренсе ҫитрӗм, - тет малалла Исаак Павлов. — Ҫулталӑк ҫурӑ шофер пулса ӗҫлерӗм, анчах урасем яланах ыратнипе ӗҫе ҫӑмӑллатма тиврӗ. 14 ҫул трактор бригадинче учетчикра ӗҫлерӗм. 1977 ҫулта эпир Пăслăк хӗрӗпе Валентинӑпа мӑшӑрлантӑмӑр. 1986 ҫулта хуҫалӑх ҫурчӗсемпе пысӑк ҫӗнӗ ҫурт туса лартрăмăр. Валентина Егоровнӑпа тӑватӑ хӗр ҫитӗнтертĕмĕр. Вӗсем ҫемйисемпе Тольятти хулинче пурӑнаҫҫӗ, пире ултӑ мӑнук парнелерӗç. Производство пенсийӗ манӑн ҫурҫӗрте ӗҫлесе илме тиврӗ. 2007 ҫултанпа япун экскаваторӗн машинисчӗ пулса ӗҫлерӗм. 2019 ҫулта инсульт пуличчен пурӑнтӑм та савӑнтӑм. Пурте: "урӑх ура çине тăраймăп ӗнтӗ", - тесе шутланăччĕ. Врачсем ÿт-пÿ упражненийӗсемпе ҫуран уҫӑлса ҫӳреме сӗнчӗҫ. Пирӗн пӳрт хыҫӗнче 36 соткӑ яхӑн пысӑк пахча пур, унта юханшыв юхать те тӳрех чӑнкӑ ту пуҫланать. Пӗррехинче эпӗ вӑл хӑй патне чӗннине сиснӗ пек пултӑм. Ҫавӑнтан вара эпир юратнӑ йытӑпа кашни кун ту ҫине хӑпаратпӑр, кирек мӗнле ҫанталӑкра та. Пирӗн унта, чикӗри пек, кашни километрта ятарлӑ маршрут паллисем тӑраҫҫӗ. Ҫарта илнӗ хӑнӑхусем питӗ кирлӗ пулчӗҫ. Йытӑпа уҫӑлса ҫӳресе, тусем тӑрӑх хӑпарма кашнинчех хăнăхса çитрĕмĕр. Хӑрушӑ чир майӗпен чакрӗ. Хӑш-пӗр ял ҫыннисем: "Халӗ эсĕ чикӗ хӗрринчи чирпе чирлетӗн - кашни кун дозора тухатăн", - тесе шӳтлесе те илеҫҫӗ.
Шифоньертан хӑйӗн дембельти ҫар реликвине — пограничникӑн симӗс картузне тата ытти ҫар ҫыннисем пекех профессилле тумланнӑ Исаак Александрович хӑйӗн хуҫалӑхне кӑтартма шут тытрĕ. Картишӗнче, йытӑсӑр пуҫне, лайӑх картара выльӑх-чӗрлӗх тулли: пӑру, сыснасем, хур чӗпписем, кӑвакал чӗпписем тата бройлер чӗпписем туяннӑ ӗнтӗ. Хӑйӗн мини-утар пур. Ялти кулленхи ӗҫе ачаранпах хӑнӑхса ҫитнӗ Павловсем, ҫулӗсене пӑхмасӑрах, ӗҫсӗр ларма пултараймаҫҫӗ. Вӗсен ватӑлма та, чирлеме те вӑхӑт ҫук.
Владимир СМОЛОВ.
Сӑнӳкерчӗкӗ: Владимир СМОЛОВ.